Na temat nauczycieli, wartości i warunków ich pracy pisze się i dyskutuje bardzo często. Temat ten pojawia się w szczególności wtedy, kiedy pojawiają się zmiany w funkcjonowaniu systemu edukacji. Sporo wyrażanych na ten temat przekonań jest uproszczonych i bazują one bardziej na poglądach i emocjach osób je wyrażających niż na rzeczywistym obrazie sytuacji.

Wydaje się, że to źle, gdyż utrudnia to w szerszym zakresie sensowną dyskusję dotyczącą tego jak praca nauczycieli powinna być zorganizowana i jak ją wspierać. Nie pomaga to też samym nauczycielom w refleksji nad ich pracą, jej sensem, oraz dbałością o własne zdrowie psychiczne i dobrostan. Szczególnie ta ostatnia kwestia jest ważna, gdyż jak mówią specjaliści zajmujący się zdrowiem psychicznym nauczycieli: nie ma zdrowego psychicznie ucznia bez zdrowego psychicznie nauczyciela.

Jakość edukacji w znaczącym stopniu zależy od tego, czy nauczyciel zdolny jest do tworzenia właściwych relacji z uczniem. Z punktu widzenia neurobiologii sprawność mózgu społecznego, czyli struktur ośrodkowego układu nerwowego, które odpowiadają za jakość relacji, musi być u nauczyciela bardzo wysoka. To z kolei powoduje, że zawód nauczyciela jest nie tylko wymagający, ale także niebezpieczny.

Empatia, zwłaszcza w jej afektywnym aspekcie, zdolność do zrozumienia emocji i trudności podopiecznych, to cechy kluczowe w naszym zawodzie. Związana z nimi wrażliwość określonych obwodów neuronalnych, powoduje często przeciążenie mózgu społecznego, czego skutkiem może być cały szereg mechanizmów obronnych. W wielu przypadkach wynikiem jest powstanie negatywnych schematów relacyjnych, które nauczyciel stosuje wobec siebie i swoich podopiecznych. Brak świadomości, że tego typu reakcje nie są konsekwencją braku kompetencji, a przeciwnie, wynikiem długotrwałego, silnego zaangażowania emocjonalnego, pozwala zadbać o zdrowie i bezpieczeństwo psychiczne nauczyciela, co może pozwolić unikać poważnych trudności a nawet choroby.

O zdrowiu psychicznym powiedziano i napisano już wiele. Temat ten jest jednak na tyle istotny, że warto pochylić się nad nim jeszcze raz. Choroby i zaburzenia psychiczne zostały sklasyfikowane w obecnie obowiązującej ICD-10 oraz przygotowywanej już ICD-11, co wskazuje na powszechność i powagę problemu. Wszyscy borykamy się z różnymi kłopotami, miewamy lepsze i gorsze dni.

Kiedy do psychiatry? Czy to jeszcze kryzys psychiczny, choroba czy może zaburzenie psychiczne? Nie są to łatwe rozstrzygnięcia z racji wieloczynnikowej etiologii problemów psychicznych oraz różnych ich objawów. Skutki i konsekwencje zaburzeń psychicznych dotykają nie tylko pacjenta, ale również jego rodzinę. Nie pozostają też bez wpływu na funkcjonowanie społeczeństwa. Leczenie nie ma jednolitego przebiegu. Proponowane są między innymi leczenie biologiczne i psychoterapia. Niezwykle istotnymi są promocja i profilaktyka zdrowia psychicznego oraz strategia zapobiegania zaostrzenia chorób przewlekłych o podłożu psychicznym. Centra Zdrowia Psychicznego w Polsce realizują już od dwóch lat program pilotażowy, reformowana jest również podstawowa opieka psychiatryczna, co wskazuje na powagę podejmowanego tematu.

Nikt z nas nie lubi krzywdzącej krytyki, źle znosimy nieuzasadnione osądy, cierpimy z powodu ostracyzmu. Wszyscy chyba, którzy doświadczyli tego rodzaju przykrości czy wręcz szykan, zadawali sobie pytanie: Dlaczego? I cierpieli lub cierpią nadal, jeśli nie znaleźli sposobu na poradzenie sobie z tym problemem. Szczególnie bolesną formą piętnowania jest stygmatyzacja. Stygmatyzacja, bo o niej będzie tu mowa, dotyka zarówno osób chorujących psychicznie, jak i niepełnosprawnych.

Będziemy rozmawiać o zjawisku polegającym na przypisaniu konkretnej osobie lub grupie ludzi pewnych cech, zwykle negatywnych oraz tego skutkach. Postaramy się, w toku dyskusji, znaleźć źródła stygmatyzacji, która prowadzi do wykluczenia społecznego. Spróbujemy objaśnić mechanizmy, które prowadzą do nieuzasadnionej marginalizacji osób ze względu na np. chorobę psychiczną, czy też niepełnosprawność. Istotnym problemem, który poruszymy, będzie dyskryminacja zawodowa, która podobnie jak stygmatyzacja, prowadzi do autostygmatyzacji polegającej na negatywnym myśleniu chorych o sobie samych.

Jestem chory – to przyznanie się przed sobą do choroby psychicznej jest niemałym zwycięstwem. Rozmowy o chorobach nie należą do przyjemnych. Rozmowy o chorobach psychicznych nie należą ani do przyjemnych, ani do łatwych.

My jednak podejmiemy ten wysiłek i w toku rozmowy z edukatorem Fundacji eFkropka Maciejem Olbryszem, który doświadczył chorowania, leczenia i zdrowienia z choroby psychicznej, przybliżymy temat zmagania się z nią. Opowie on o swoich głównych objawach w zaostrzeniu choroby, o swoim funkcjonowaniu w rodzinie, szkole i wśród rówieśników, mając postawioną diagnozę psychiatryczną. Nikt tak dobrze jak on nie opowie o znaczeniu farmakoterapii, psychoterapii i wsparciu społecznym jako trzech filarach na drodze do zdrowienia, Nie będzie to łatwa rozmowa, bo odnosić się będzie do doświadczonych kryzysów psychicznych i przebytych hospitalizacji. Nie będzie to jednak rozmowa przygnębiająca, gdyż nasz rozmówca mimo trudnych doświadczeń prowadzi satysfakcjonujące życie i spełnia się w rolach społecznych,
o czym opowie.