Kondycja psychiczna nastolatków

W ostatnich latach obserwujemy u nastolatków gwałtowny wzrost zachowań zagrażających ich życiu. Przymusowa izolacja związana z pandemią COVID-19 zdecydowanie te zachowania nasiliła, a zintensyfikowana ich obserwacja była jedynie soczewką skupiającą obraz procesów, których zrozumienie może okazać się kluczowe dla międzypokoleniowej równowagi na miarę XXI wieku.

Charakterystyczne dla naszego gatunku zjawiska, od zawsze powodujące napięcia pomiędzy nastolatkami a ich dorosłymi opiekunami, stanowią siłę napędową procesów, które zapewniają ludziom przewagę nad innymi gatunkami. Współczesny świat nieograniczonej dostępności i błyskawicznej dystrybucji informacji spowodował, że sprawne dotąd mechanizmy samoregulacji zawodzą, a nastolatek poddany jest presji w stopniu, jaki dotąd nie miał precedensu w całej naszej historii. Podczas spotkania przyjrzymy się bliżej, jak neurobiologia ewolucyjna daje szansę na poznanie i złagodzenie pewnej części tych zjawisk i uniknięcie ich długofalowych następstw.

Depresja – wiele już na jej temat powiedziano i napisano, ale kiedy zostajemy skonfrontowani z taką diagnozą u naszego dziecka lub ucznia, stajemy bezradni, zaskoczeni, przestraszeni i zdezorientowani. Niestety, polskie nastolatki nie radzą sobie z problemami, które przed nimi stoją.  Statystki są bardzo niepokojące – różne źródła podają, że od 10 do 30% osób poniżej 18. roku życia zmaga się z problemami psychicznymi, które wymagają profesjonalnej pomocy. Szacuje się, że depresja dotyka 2% dzieci i aż 8% nastolatków.

Mimo coraz większej świadomości i otwartości na korzystanie z pomocy specjalistów – psychiatrów i psychoterapeutów – depresja to nadal problem niedodiagnozowany u nastolatków, a nawet u dzieci młodszych. Okres dojrzewania to czas gwałtownych zmian fizycznych, psychicznych i społecznych. Pełen napięć i emocji, buntu i konfliktów z rodzicami. Z tego względu objawy depresji łatwo pomylić z „lenistwem, typowym dla młodych obniżeniem nastroju czy burzą hormonów”.

Kiedy ponad rok temu po raz pierwszy doświadczyliśmy ograniczeń wynikających z pandemii COVID-19, było to dla wszystkich coś nowego, budziło niepokój i powodowało poczucie niepewności. Pojawiły się pytania: Co teraz? Jak będziemy pracować? Jak długo się utrzyma taka sytuacja? Wówczas problemy, które się pojawiły, większość osób traktowała jako przejściowe, na zasadzie: potrwają co najwyżej miesiąc i po okresie chwilowej izolacji wrócimy do „normalnego” życia.

Niewątpliwie pandemia wpłynęła też na edukację, wychowanie, podejście do nauki i zdalnego nauczania. Można było obserwować, jak w takich okolicznościach radzą sobie dzieci, rodzice i nauczyciele. A także jak ta sytuacja wpłynęła na część uczniów, którzy z powodu frustracji i nałożenia się różnych problemów doświadczyli depresji i wynikających z niej zachowań ryzykownych. Podczas spotkania przyjrzymy się bliżej tym zjawiskom i metodom wpływania na redukcję ryzykownych zachowań, właściwego wspierania młodych ludzi oraz chronienia samych siebie.

Samookaleczenia to zachowania wywołujące lęk, poczucie bezradności i poczucie winy u opiekunów młodych ludzi dokonujących takich czynów. Z jednej strony są objawem złego stanu psychicznego młodych ludzi, z drugiej są traktowane jako zachowania nielogiczne, nienaturalne, którym trzeba natychmiast zapobiegać. Jeszcze silniejsze i trudniejsze emocje wywołują podejmowane przez dzieci i nastolatki próby samobójcze. W ostatnich latach gwałtownie wzrasta ich liczba, tak samo jak liczba samobójstw dokonanych. Polska młodzież jest na drugim miejscu w Europie w statystyce samobójstw dokonanych. Niestety, jest to problem narastający. U dzieci i nastolatków na jedno samobójstwo dokonane przypada od 20 do 100 prób samobójczych. O większości z nich nie słyszymy.

Samobójstwa i samookaleczenia to dwa ekstremalnie trudne tematy, budzące skrajne emocje i chęć do podejmowania gwałtownych działań, z którymi każdy pracujący z młodymi ludźmi dorosły prędzej czy później się spotka. Dorośli wobec takich zachowań czują się często zupełnie bezradni.

Edukacja to relacja – to hasło słyszeli już chyba wszyscy zajmujący się edukacją w Polsce. Niewiele znajdziemy osób, które na poziomie deklaracji nie zgodzą się z tym, że dobre i wartościowe relacje, w tym relacje rówieśnicze, mają kluczowe znaczenie w procesach edukacyjnych i przekładają się na inne sprawy, które dla edukacji są ważne – przede wszystkim uczenie się.

Z drugiej strony wiemy, że kiedy relacje rówieśnicze przyjmują zły obrót – gdy młodzi ludzie doświadczają przemocy lub cyberprzemocy rówieśniczej – konsekwencje, szczególnie w obszarze zdrowia psychicznego, są katastrofalne i wiążą się z bardzo dużym cierpieniem tych, którzy takiej przemocy doznają. Podczas spotkania przyjrzymy się bliżej tym relacjom, naszej roli i potencjalnym działaniom, które możemy podjąć, aby relacje rówieśnicze w klasie były dobre.