Małgorzata Koc
doradczyni metodyczna, autorka, nauczycielka przedszkola, ekspertka EduAkcji
W cyklu „Wakacyjny dyżur w przedszkolu” zapraszamy poza mury placówki. Aktywności w środowisku naturalnym uczą dzieci obserwowania przyrody, eksperymentowania i zadawania pytań. To także doskonała okazja do zabaw zespołowych, które kształtują umiejętności społeczne. Zabawy na zewnątrz uczą również odpowiedzialności, na przykład za rośliny w ogrodzie przedszkolnym, czy dbania o porządek wokół. Dzieci, które regularnie spędzają czas na świeżym powietrzu, są spokojniejsze, bardziej skupione i radosne. Tak zwana edukacja outdoorowa powinna być więc stałym elementem życia przedszkolnego. Pytanie czy zabawy na świeżym powietrzu i edukacja outdoorowa to pojęcia jednoznaczne?
Edukacja outdoorowa, nazywana również edukacją na świeżym powietrzu, to metoda uczenia się poprzez bezpośredni kontakt z naturą i środowiskiem zewnętrznym. Opiera się na zdobywaniu wiedzy poprzez praktyczne doświadczenia, obserwacje i eksperymenty w środowisku naturalnym, łączące różne dziedziny wiedzy i rozwijające zarówno kompetencje poznawcze, jak i społeczne, emocjonalne czy fizyczne.
Pojawiające się od jakiegoś czasu określenie edukacja outdoorowa skrywa w sobie dobrze znaną i zalecaną formę pracy z dziećmi w przedszkolu, jaką jest codzienny pobyt dziecka na świeżym powietrzu. Jak wiadomo, zabawy na świeżym powietrzu mają ogromne znaczenie dla wszechstronnego rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym. Ruch na dworze wspomaga rozwój fizyczny – dzieci ćwiczą sprawność, koordynację, równowagę i siłę. Świeże powietrze hartuje organizm, wzmacnia odporność i poprawia samopoczucie.
Przebywanie w naturalnym środowisku rozwija zmysły i wyobraźnię. Dzieci uczą się obserwować przyrodę, eksperymentować i zadawać pytania. To także doskonała okazja do zabaw zespołowych, które kształtują umiejętności społeczne – współpracę, dzielenie się i rozwiązywanie konfliktów.
Zabawy na zewnątrz uczą również odpowiedzialności, na przykład za rośliny w ogrodzie przedszkolnym, czy dbania o porządek wokół. Dzieci, które regularnie spędzają czas na świeżym powietrzu, są spokojniejsze, bardziej skupione i radosne. Dlatego codzienna aktywność na zewnątrz przedszkola, niezależnie od pory roku, powinna być stałym elementem życia przedszkolnego.
Zatem czy zabawy na świeżym powietrzu i edukacja outdoorowa to są pojęcia jednoznaczne? Otóż edukacja outdoorowa (ang. outdoor education) i zabawy na świeżym powietrzu to jednak dwie różne formy aktywności dzieci odbywającej się na zewnątrz, choć często uzupełniające się.
Zabawy na świeżym powietrzu to swobodna lub zorganizowana aktywność ruchowa na zewnątrz, której głównym celem jest ruch i radość z zabawy, rozwój fizyczny i społeczny, rozładowanie energii dzieci. Przykładem takich aktywności są: zabawa w berka, chowanego czy zabawy z wykorzystaniem różnego sprzętu terenowego, jak huśtawki, przeplotnie, ścianki wspinaczkowe, trampoliny. Z kolei skakanie w kałużach, puszczanie baniek mydlanych, stawianie w piaskownicy babek, rysowanie patykiem czy kredą na ziemi, zwykle mają charakter rekreacyjny i spontaniczny.
Edukacja outdoorowa to świadome i zaplanowane działania edukacyjne prowadzone w środowisku naturalnym, z jasno określonymi celami dydaktycznymi, wychowawczymi i rozwojowymi.
Szkolenia online dla nauczycieli przedszkoli to bogactwo ważnych tematów w wychowaniu przedszkolnym!
Weź udział w wyjątkowym programie szkoleń online, teraz obejmującym również Specjalne Potrzeby Edukacyjne: Szkolenia online dla nauczycieli przedszkoli.
Czym charakteryzuje się edukacja outdoorowa?
- Nauka przez doświadczenie (experiential learning)
Dzieci uczą się poprzez działania praktyczne, eksperymenty, obserwacje w terenie. - Kontakt z naturą
Zajęcia odbywają się w lesie, parku, ogrodzie, nad rzeką, na terenie przedszkola itp. Środowisko naturalne staje się przestrzenią dydaktyczną. - Rozwój holistyczny
Wspiera rozwój fizyczny, emocjonalny, społeczny i intelektualny dziecka. - Współpraca i komunikacja
Często opiera się na pracy zespołowej, rozwijając umiejętności społeczne i odpowiedzialność. - Samodzielność i kreatywność
Zachęca dzieci do podejmowania decyzji, rozwiązywania problemów i twórczego myślenia.
Cele edukacji outdoorowej:
- wzmacnianie więzi z przyrodą,
- rozwijanie umiejętności obserwacji i logicznego myślenia,
- budowanie odporności psychicznej i fizycznej,
- kształtowanie postaw proekologicznych,
- zwiększanie motywacji do nauki i aktywności fizycznej,
- nauczanie przez doświadczenie (np. liczenie szyszek, obserwacja pogody, mierzenie długości cienia),
- rozwijanie samodzielności i odpowiedzialności.
Korzyści potwierdzone badaniami:
- poprawa koncentracji i pamięci,
- lepsze wyniki w nauce,
- redukcja stresu i objawów ADHD,
- większe zaangażowanie uczniów,
- lepsze relacje rówieśnicze.
Kluczowe zasady pedagogiki outdoorowej w pracy z przedszkolakami:
- Bezpieczeństwo ponad wszystko – każda przygoda musi być przemyślana pod względem ryzyka.
- Opowieść i fabuła – dzieci najlepiej angażują się, gdy działają w ramach jakiejś historii.
- Zabawa jako forma uczenia – przygoda = zabawa + refleksja.
- Ruch i natura – jak najwięcej czasu na świeżym powietrzu.
- Refleksja po działaniu – krótka rozmowa na zakończenie: „Co było trudne?”, „Co mi się podobało?”.
Wskazówki dla nauczycieli/opiekunów:
- zapewnij bezpieczeństwo – wcześniej sprawdź teren,
- ubiór dzieci: warstwowy, odpowiedni do pogody i terenu,
- zadbaj o prosty rytuał na rozpoczęcie i zakończenie zajęć,
- zamiast dawać gotowe odpowiedzi, zachęcaj do zadawania pytań i eksploracji,
- zajęcia mogą trwać od 30 minut do 2 godzin – zależnie od warunków i wieku dzieci.
Propozycja zabawy outdoorowej
„Poszukiwacze skarbów przyrody”
Na wędrówkę wyruszamy,
skarbów przyrody razem szukamy.
Znajdziemy może różne kamyki,
kwiatki i listki, piórka, patyki.
I do woreczka skarby schowamy,
wśród nich amuletu poszukamy.
1. Znajdź swój amulet przygody
Dzieci otrzymują małe woreczki lub kieszonki do schowania znalezionego skarbu, który będzie amuletem odkrywcy – kamyk, piórko, liść, muszelka, ciekawy patyczek itp.
Cel: budowanie więzi z przyrodą, uważność.
Materiały: małe woreczki lub kieszonki do schowania skarbu.
2. Znajdź i zaznacz
Dzieci otrzymują zestaw poszukiwacza, czyli kartę pracy z rysunkami rzeczy do znalezienia w parku, na terenie przedszkola lub w lesie (np. liść, kwiat, patyk, piórko, kamyk, trawa, mech, kora) oraz papierową torebkę lub zrobiony z materiałów z recyklingu koszyk na znalezione „skarby”. Zadanie polega na zebraniu skarbów i znalezieniu także tych, które znajdują się na karcie
Cel: budowanie więzi z przyrodą, uważność.
Materiały: małe woreczki na amulet i torby papierowe lub koszyczki z recyklingu do zebrania skarbów.
3. Szałas dla skrzata
Z przyniesionych skarbów dzieci – w 4-osobowych zespołach albo samodzielnie – budują szałas, domek, schronienie dla skrzata.
Cel: kreatywność, współpraca, rozwijanie wyobraźni.
Materiały: zebrane liście, mech, patyki, kamyki itp.
4. Mandala przyrody
Można razem stworzyć obrazek lub ułożyć mozaikę na ziemi albo mandalę, którą poprzedzimy pokazywanym wierszykiem:
Tu kasztany, tam żołędzie.
dzieci wystawiają przed siebie najpierw jedną, po chwili drugą rękę
Zaraz z nich mandala będzie!
zataczają oburącz koło przed sobą
Jeszcze szyszki i patyki,
Muszle, piórka i kamyki.
wystawiają kolejno palce, wymieniając elementy
Teraz listki dokładamy…
jedną i drugą rękę dzieci wystawiają przed siebie
Piękne wzorki układamy!
zataczają oburącz koło przed sobą
5. Liczenie drzew
Dzieci dobierają się w 4-osobowe zespoły i wyruszają realizować kolejne zadanie, którym jest policzenie drzew znajdujących się w pobliżu lub na wyznaczonym taśmą obszarze (jeżeli jesteśmy na terenie parku lub lasu). Zadanie dodatkowe to policzenie, ile jest drzew grubych, a ile cienkich.
Cel: budowanie więzi z przyrodą, uważność, spostrzegawczość.
Materiały: tabliczka dla każdego zespołu dla odnotowywania, stawiania kresek przy liczeniu drzew.
6. Ślady i tropy
Na terenie przedszkola (w parku bądź lesie) rozłożone są kartki lub zdjęcia z różnymi śladami zwierząt. Jest też w widocznym miejscu zawieszony plakat ze śladami zwierząt, które są porozkładane na wyznaczonym terenie. Zadaniem dzieci jest znalezienie czterech śladów i odczytanie z plakatu, do kogo te ślady należą. Dzieci rysują na swojej karcie odpowiedź, korzystając z informacji znajdującej się na plakacie ze śladami. Śladów może być więcej, ale dzieci mają wyszukać np. cztery z nich.
Cel: rozwijanie spostrzegawczości i ciekawości.
Materiały: plakat zawieszony w widocznym miejscu do odczytywania, czyje to ślady, kto tu był. Dla każdego dziecka karta do wypełnienia.
7. Odgłosy przyrody
Dzieci siedzą przez chwilę w kręgu z zamkniętymi oczami, słuchają w skupieniu odgłosów wiatru, ptaków, szelestu liści, deszczu. Można wykorzystać dźwięki z otoczenia lub przygotować dźwięki wydawane przez kukułkę, wronę, burzę czy wiatr, nagrane z płyty. Zadaniem dodatkowym może być naśladowanie tych dźwięków przez dzieci. Wprowadzeniem dzieci w słuchanie może być wspólne wypowiadanie wierszyka.
Lubię ciszę – rytmicznie wypowiadamy wierszyk, powtarzamy go oraz ciszej aż do całkowitego wyciszenia grupy.
Lubię bardzo ciszę
Wtedy wszystko słyszę
Kiedy nie ma ciszy
Nikt już nic nie słyszy
Cel: rozwijanie uważności, zmysłu słuchu, wzmacnianie artykulatorów mowy.
Materiały: nagrania do zagadek słuchowych.
8. Dotknij i zgadnij
Dziś palcami dotykamy
Różne skarby, które mamy.
Czy są twarde, miłe, miękkie
a może sprężyste?
Może gładkie, szorstkie, zimne
lub bardzo puszyste?
Dzieci stoją przed nauczycielką i wykonują zadania typu:
- Dotknij coś zielonego. Co to jest?
- Dotknij coś twardego? Co to jest?
- Dotknij coś miękkiego? Co dotknąłeś?
- Dotknij coś miłego? Co dotknąłeś?
- Dotknij coś ciekawego. Co dotknąłeś, dlaczego cię zaciekawiło?
9. Pokonujemy przeszkody
Przygotowujemy trasę z przeszkodami wykorzystując znajdujące się w terenie pieńki, ławeczki, drabinki lub budujemy tor przeszkód zaznaczając go linkami czy skakankami. Mogą to być obręcze lub szarfy do przechodzenia przez nie, tunel, ławeczka lub lina do przejścia po niej, skrzynka (na którą trzeba wejść i zeskoczyć) lub narysowane ślady stóp, które pokazują jak trzeba po nich skakać.
Cel: rozwój dużej motoryki, koncentracji.
Materiały: linka, taśma do oznaczeń, tunel, obręcze, pieńki lub skrzynki.
10. Obserwowanie chmur lub słuchanie drzew
Dzieci leżą na trawie, kocach lub matach i patrzą na niebo. Przyglądają się chmurom i nadają im wymyślone nazwy, kojarzące się z kształtami chmur. Gdy nie ma chmur na niebie, mogą na zakończenie zabawy podejść do wybranego drzewa, przytulić się i po chwili opowiedzieć, co drzewo im powiedziało.
Cel: rozwijanie mowy, narracji, wyobraźni.
Zakończenie
- Podsumowanie: „Czego się dziś nauczyłem?”, „Co było najciekawsze?”
- Rytuał pożegnania z lasem (np. dotknięcie drzewa i podziękowanie za wizytę)
Karta Pracy: Poszukiwacze skarbów przyrody
Grupa: …….……………………………………………………………………………………………
Imię i nazwisko dziecka: …………………………………………………………………………
