dr Monika Just
pedagożka dziecięca, dydaktyczka, ekspertka EduAkcji
Szukając inspiracji do pracy własnej i nowych strategii odziaływania, wielu nauczycieli regularnie uczestniczy w szkoleniach i konferencjach, są również aktywni na forach internetowych. Niekiedy jednak to nie wystarcza. W celu pobudzania własnego myślenia twórczego, operatywności i pomysłowości, konieczny jest kontakt i współpraca z drugim człowiekiem (prawdziwym źródłem inspiracji), otwarcie się na rozmowy z innymi ludźmi, słuchanie ich historii i poznawanie doświadczeń.
Kreatywność i myślenie twórcze to pojęcia wszechobecne. Pojawiają się we wszystkich dziedzinach życia, fazach rozwoju, przedmiotach wiedzy oraz doświadczania. Posługują się nimi nie tylko wynalazcy, badacze naukowi, artyści i projektanci, specjaliści od spraw marketingu i zarządzania, ale także edukatorzy, nauczyciele i wychowawcy – w swojej pracy dydaktycznej i wychowawczej, przeprowadzający dzieci i młodzież przez nieustanny proces zmian, jakim jest nabywanie wiedzy i nowych doświadczeń w drodze do samorozwoju.
Czym jest kreatywność w opiniach dzieci
Na pytanie, czym jest kreatywność i skąd się ona bierze, często z ust dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym pada odpowiedź, że to: odwaga, siła, zabawa, pewność siebie, nowe pomysły, pomysły inne niż wszystkie dotąd wymyślone. W opiniach dzieci zaproszonych do działań twórczych, uruchamiających myślenie twórcze, słyszę, że kreatywność to wyobraźnia, wymyślanie, szczęście, uczenie się na błędach, próbowanie lub eksperymentowanie do skutku. To także zaskakiwanie, nietypowe myślenie i łączenie ze sobą rzeczy, których z pozoru połączyć się ze sobą nie da.
W tych dziecięcych słowach jest wiele doświadczalnej prawdy, którą można odnaleźć w koncepcjach teorii myślenia twórczego, zakładających, że twórczość jest pierwotną potrzebą człowieka, wynikającą z dążenia do samorealizacji. Każdy z nas wyposażony jest w naturalny instynkt tworzenia, posiada predyspozycje do kreatywnego myślenia, twórczego rozwiązywania zadań, problemów, wyzwań, kreowania siebie i otaczającej rzeczywistości. Trzeba tylko chcieć te możliwości dostrzec, przyswoić i odpowiednio się nimi „zaopiekować”. Jeśli tylko istnieją sprzyjające warunki i środowisko, czyli przestrzeń otwarta jest na myślenie, koncentrację uwagi, skupienie i wytrwałość, z drugiej zaś strony mamy wolność podejmowania ryzyka i popełniania błędów, to kreatywność i postawę twórczą można zwiększać, rozwijać, kształtować, ćwiczyć niczym mięsień, który – gdy nie jest używany – traci swoją moc i „zanika”.
Kreatywność w opiniach dorosłych
W opiniach naukowców, pracodawców i liderów społecznych kreatywność powszechnie uznawana jest za jedną z podstawowych kompetencji zawodowych i społecznych. To umiejętność tworzenia czegoś nowego i wartościowego, to zdolność wyobrażania sobie, wymyślania i wyrażania. Kreatywność i myślenie twórcze pozwalają rozwiązywać problemy, zręcznie radzić sobie w rozmaitych sytuacjach i osiągać sukcesy – nie tylko w życiu zawodowym, ale również w życiu prywatnym.
Uważa się, że kreatywność to ciekawość, intelektualny niepokój, akceptacja niepewności, ryzyka i niejednoznaczności, a także zdolność do adaptacji i elastyczność poznawcza. Wiele osób uważa, że kreatywność buduje pewność siebie, zapobiega samotności, wypaleniu zawodowemu, a przede wszystkim napędza zmianę, która stanowi klucz do rozwoju. Można powiązać ją także z różnorodnymi produktami, wytworami, ideami, procesami lub ich wynikami, jak również z innowacją i innowacyjnością – koniecznymi tak w pracy każdego nauczyciela, jak i poza nią.
Twórcze myślenie w pracy nauczyciela
We współczesnym świecie konieczna jest elastyczność, umiejętność nieszablonowego myślenia i poszukiwania rozwiązań problemów, które mogą pojawić się każdego dnia. To fakt. W pracy nauczyciela myślenie twórcze może przejawiać się w wymyślaniu nowych sposobów nauczania, rozwiązywaniu problemów wychowawczych, przekazywaniu, odkrywaniu i doświadczaniu przez dzieci wiedzy. Nauczyciel może eksperymentować, wymyślać zabawy, gry edukacyjne i projekty grupowe – angażujące, motywujące do działań, rozwijające dziecięce zainteresowania oraz pobudzające dziecięcą kreatywność.
Nauczyciel może proponować konkretne narzędzia heurystyczne – techniki twórczego rozwiązywania problemów – projektując zajęcia o charakterze problemowym, okazje edukacyjne, pobudzające myślenie pytajne, poszukujące i dociekające. Z całą pewnością myślenie twórcze połączone jest silnie z postawą nauczyciela, jego gotowością do akceptowania różnorodności, otwartością na nowe pomysły i sugestie dzieci, z odwagą do popełniania błędów.
Szukając inspiracji do pracy własnej, nowych strategii odziaływania, wielu nauczycieli regularnie uczestniczy w szkoleniach i konferencjach, są również aktywni na forach internetowych. Niekiedy jednak to nie wystarcza. W celu pobudzania własnego myślenia twórczego, własnej operatywności i pomysłowości, konieczny jest kontakt i współpraca z drugim człowiekiem (prawdziwym źródłem inspiracji), otwarcie się na rozmowy z innymi ludźmi, słuchanie ich historii i poznawanie doświadczeń, przyglądanie się ich działaniom, poddawanie w wątpliwość, zadawanie pytań i eksperymentowanie.
Z pomocą przychodzą projekty edukacyjne wymagające pracy zespołowej, myślenia twórczego, kreatywności i innowacyjności, bywa że związane z koniecznością eksperymentowania z nową technologią. To nie zawsze jest łatwe, zwłaszcza wtedy, gdy pojawiają się w myśleniu twórczym inhibitory powstrzymujące nas i naszą odwagę w myśleniu i działaniu. Dlatego ważne jest znajdowanie czasu na oddech bądź na ruch. Tworzenie przestrzeni na mentalne dryfowanie, produkowanie energii, obniżanie kortyzolu zaburzającego procesy kreatywne.
Szkolenia online dla nauczycieli przedszkoli to bogactwo ważnych tematów w wychowaniu przedszkolnym!
Weź udział w wyjątkowym programie szkoleń online, teraz obejmującym również Specjalne Potrzeby Edukacyjne: Szkolenia online dla nauczycieli przedszkoli.
Spadek kreatywności – co robić
Pierwszym krokiem do rozbudzenia w sobie kreatywności jest poznanie tego, co ją zakłóca, drugim – podjęcie decyzji, czy i co chcemy wyeliminować ze swojej postawy.
Istnieje silna grupa inhibitorów, czyli czynników blokujących, hamujących, ograniczających rozwój procesów twórczych, którą warto poznać. Są nimi bariery wewnętrzne (psychiczne), związane z barierami percepcyjnymi, umysłowymi (poznawczymi) i barierami emocjonalno-motywacyjnymi.
Pierwsza przeszkoda w myśleniu twórczym to nasze negatywne nastawienie poznawcze, czyli sabotaż pomysłów, kierowanie się utartymi schematami. To także tendencja do rozwiązywania problemów w sposób, który kiedyś okazał się trafny. Boimy się zmian, bywamy leniwi w poszukiwaniu nowych rozwiązań, nawet jeśli mogą one w przyszłości uprościć nam pracę i życie.
Co robić? Pokonuj sztywność myślenia. Rozwijaj płynność, giętkość i elastyczność myślenia poprzez tworzenie wielu różnorodnych pomysłów. Szukaj oryginalnych i niesztampowych rozwiązań. Przełamuj własne, niekiedy błędne nastawienia. Nie rezygnuj z zadań, nawet jeśli brakuje ci pomysłów, szlifuj swój warsztat i podążaj dalej.
Druga przeszkoda to schematy myślowe, pewnego rodzaju fiksacja, brak umiejętności dostrzeżenia więcej niż jednego zastosowania dla danego obiektu czy przedmiotu. To szukanie rozwiązań tylko w obrębie dziedzin dobrze ci znanych.
Co robić? Odrzuć schemat myślowy: Zawsze się kłócili, to się nie zmieni; Zawsze tak robiłem, po co to zmieniać? Tę sytuację można rozwiązać tylko w jeden sposób. Dopuść myślenie, że może istnieć wiele różnych i dobrych rozwiązań. Inspiruj się niepowiązanymi dziedzinami. Przyglądaj się nieoczywistym tematom.
Trzecia przeszkoda to wartości i przekonania zawężające zakres rozważanych idei. Dylematy osobiste i organizacyjne.
Co robić? Staraj się przyglądać problemowi z wielu punktów widzenia. Próbuj godzić własne wartości z wartościami innych. Zapobiegaj automatyzacji własnych zachowań. Odważ się błądzić i poszukiwać. Ucz się nowych rzeczy. Nie poprzestawaj na pierwszym dobrym pomyśle. Zapisuj pomysły, które przychodzą ci do głowy (najlepiej od razu) w telefonie, notatniku, w czymś, co masz zawsze pod ręką.
Czwarty inhibitor twórczego myślenia to presja społeczna, pojawiająca się wtedy, kiedy jesteśmy poddawani ocenie. Boimy się odrzucenia naszych pomysłów, czujemy lęk, strach przed wyśmianiem czy też negatywną oceną ze strony innych.
Co robić? Odrzuć przekonanie: Nie dam rady!. Próbuj, ryzykuj, nie zatrzymuj się, zacznij wierzyć w siebie i własny kreatywny potencjał. Nie krytykuj własnych rozwiązań. Licz się z niepowodzeniami, z pewnością drugi raz nie popełnisz już tego samego błędu. I co najważniejsze, przekształcaj przeszkody czy przeciwności w korzyści.
Kolejna przeszkoda to nadmierna rywalizacja o wpływ i dominację nad innymi, np. członkami rady pedagogicznej, koleżankami/ kolegami z pracy.
Co robić? Dbaj o przyjazną atmosferę w pracy, ułatwiającą współpracę i komunikację. Włącz do wspólnych działań humor, dowcip i zabawę. Podążaj za sugestiami, hamuj własną chęć do oceniania i osądzania. Zacznij tworzyć własne pomysły i „zarażaj” nimi innych.
Szóstą przeszkodą, dokuczającą nam dość mocno w życiu, jest obecność autorytetu (strach przed autorytetem), który może onieśmielać nas i zespół, w którym działamy. Nie pojawia się wówczas spontaniczna interakcja, boimy się ośmieszenia. Prezentujemy takie pomysły, które wcześniej przeanalizowaliśmy bądź oceniliśmy poprzez własny wewnętrzny dialog.
Co robić? Pielęgnuj odwagę. Nie bój się szalonych, ocenianych niekiedy w opinii społecznej jako niedorzeczne, pomysłów. Myśl nieszablonowo. Podejmuj ryzyko. Stawiaj czoła swoim lękom. Stań przed strachem twarzą w twarz – przyjrzyj mu się, pomyśl, co ten strach chce ci powiedzieć i zastanów się, jak tę sytuację przekuć w coś wartościowego.
Zanim zaczniesz rozwijać dziecięcą kreatywność, uczyć pokonywania barier, ograniczeń, wychodzenia poza schematy, zacznij dbać o siebie. Kreatywność wymaga czasu i formy. Nie oczekuj, że genialne pomysły pojawią się natychmiast. Wykorzystuj czas i okazje na eksperymentowanie, zabawę ideami i rozwiązaniami. Nie bój się popełniania błędów i sprawdzania, co działa, a co nie. Często to właśnie przez proces doświadczania prób i błędów dochodzimy do najczęstszych i nieoczywistych rozwiązań.
Dotknij i oswój odwagę, którą każdy z nas nosi w sobie!
Podziel się ze znajomymi
