Kluczową sprawą dla skutecznego zapobiegania i reagowania na przemoc i cyberprzemoc rówieśniczą jest rozumienie tego, czym jest to zjawisko i jak się je definiuje. Ważne jest także, aby rozumieć mechanizmy psychologiczne, takie jak: stygmatyzacja czy dysonans poznawczy, które wyjaśniają, jakie etapy występują w procesie powstawania przemocy rówieśniczej i co nauczyciele mogą robić na poszczególnych etapach, by powstrzymać przemoc. W tym module w praktyczny, zilustrowany wieloma przykładami sposób, omawiam te zagadnienia.

Nie ma sensownego reagowania wychowawczego bez dobrej diagnozy. Okazuje się jednak, że diagnozowanie problemów związanych z przemocą rówieśniczą nie jest wcale łatwe. Towarzyszy mu wiele istotnych kwestii etycznych oraz ryzyko, że nieumiejętnie prowadzona diagnoza zaszkodzi i zwiększy poziom przemocy. W tym module poznamy zasady i szczegółowe metody diagnozy oraz dowiemy się, jak wykorzystać wyniki takiej diagnozy w praktyce pedagogicznej.

Przemoc rówieśnicza w grupie w sposób oczywisty dotyczy ofiar i sprawców. To jednak tylko część prawdy. Mówi się bowiem o tym, że kiedy w danym zespole klasowym występuje przemoc rówieśnicza, to dotyczy ona każdego dziecka, które w takiej grupie funkcjonuje. Szczególną uwagę poświęcę tym młodym ludziom, którzy są świadkami przemocy. Ich sensowne i aktywne działania są kluczowe dla przeciwdziałania przemocy rówieśniczej.

Mając na uwadze przeciwdziałanie przemocy rówieśniczej, wiele osób myśli o reagowaniu na przejawy przemocy, czyli działaniu dopiero wtedy, gdy się ona pojawia. Nie jest to dobre podejście. Tym, co najlepiej przeciwdziała przemocy jest wspieranie relacji i więzi między uczniami w zespole klasowym od samego początku. Takie wspieranie to nie tylko zajęcia czy wyjazd lub spotkanie integracyjne. Warto stosować wiele innych rozwiązań realizowanych w codzienności szkolnej z uwzględnieniem roli rodziców czy opiekunów uczniów w tym procesie. Ich mądre stosowanie wymaga jednak bardzo dobrej znajomości szczegółów określonych rozwiązań.

Najtrudniejsze do rozwiązania są sytuacje, kiedy przemoc rówieśnicza trwa długo i mocno się zaostrzyła. Bardzo często w takiej sytuacji cierpienie ofiary jest wielkie i wiąże się z silnymi emocjami, które dotyczą także świadków i sprawców oraz ich rodzin. W tym module skupimy się na praktycznych rozwiązaniach, które warto stosować na takim etapie problemu. Uwzględnimy tutaj w znacznym stopniu przeszkody związane z naszym skutecznym działaniem bądź ze specyfiką etapu i sytuacji, z którą mamy do czynienia.

Na świecie programy przeciwdziałania przemocy rówieśniczej są wprowadzane od prawie pół wieku, to jest od pionierskich badań D. Olweusa z lat siedemdziesiątych dwudziestego wieku. Od dłuższego czasu realizowane są także działania służące ewaluacji ich skuteczności. Warto nie wyważać otwartych drzwi i przeanalizować, co łączy sprawdzone programy. Pozwoli to nam zastosować takie same lub podobne rozwiązania w swojej pracy pedagogicznej. W module omówię także rozwiązania dotyczące współczesnych przejawów przemocy rówieśniczej, takich jak cyberprzemoc czy przemoc rówieśnicza zawierająca elementy mowy nienawiści.

Wydaje się czasami, że do przeciwdziałania przemocy rówieśniczej wystarczą dobre chęci i zaangażowanie nauczycieli oraz innych dorosłych. Jest to jednak złudne. Procesy relacji rówieśniczych, szczególnie wtedy, kiedy zmierzają w złym kierunku, są bardzo skomplikowane i często nieoczywiste. Łatwo zatem, nie mając odpowiedniej wiedzy, zaszkodzić w wielu sytuacjach lub wprowadzać rozwiązania, które nie przynoszą żadnego efektu. W tym module w sposób uporządkowany, ilustrowany przykładami, przedstawię typowe błędy w działaniach profilaktycznych i interwencyjnych tak, by zmniejszyć ryzyko tego, że sami je popełnimy.